Hiểu “tính đơn lập” của tiếng Việt
Tôi viết bài viết này xuất phát từ việc trả lời "có thưởng" bài viết của @Tú Nhi Trần và sự xin "Hai Bà Trưng" sau khi được "Voi" của @Chuc Bui SP Dạy tiếng Việt dễ hơn rất nhiều nếu hiểu: Tiếng Việt là “viên gạch”, tiếng Anh là “đất sét” 1. Đất sét: Tiếng Anh phải nhào nặn từ Trong tiếng Anh, muốn đổi nghĩa hay đổi chức năng của từ, bạn phải thay đổi hình dạng: - act → action → active → react - happy → happiness - teach → teacher Từ bị “nắn lại”, thêm đuôi, thêm đầu, biến dạng giống một cục đất sét. 2. Viên gạch: Tiếng Việt giữ nguyên hình thức Còn tiếng Việt, dù đặt ở đâu, từ giữ nguyên hình dạng, giống như một viên gạch.Thay đổi nằm ở cách sắp xếp và những từ đứng cạnh nó. Ví dụ: - đẹp → cái đẹp / vẻ đẹp - cãi → cuộc cãi vã / sự tranh cãi - dạy → người dạy / thầy dạy Từ thì giống nhau, nhưng vai trò khác nhau vì bối cảnh khác. Vì sao viên gạch quan trọng trong giảng dạy? Nếu không giải thích điều này, người học thường hỏi: - “Tại sao từ không đổi đuôi?” - “Làm sao biết từ này là danh từ hay động từ?” - “Vì sao từ giống nhau nhưng nghĩa khác?” Lúc này, hình ảnh viên gạch giúp họ nhận ra rằng: - muốn biết chức năng của từ, phải xem từ xung quanh - muốn hiểu nghĩa, phải dựa vào vị trí trong câu - tiếng Việt không dựa vào hình thái mà dựa vào cấu trúc và ngữ cảnh 3. Hư từ và loại từ: những “cái khuôn” cho viên gạch Vì viên gạch không đổi hình dạng, tiếng Việt cần những “khuôn” để xác định nó thuộc loại nào. Đó chính là: - sự, cuộc (biến động từ thành danh từ hành động) - người, thầy (biến động từ thành danh từ chỉ người) - cái, vẻ, niềm (biến tính từ thành danh từ) Những “khuôn” này giúp người học phân loại mà không cần ghi nhớ hậu tố phức tạp như tiếng Anh. 4 Hiện tượng một từ nhiều vai trò Tiếng Việt cho phép một từ xuất hiện nhiều lần trong câu, mỗi lần một chức năng khác nhau. Ví dụ kinh điển: - Con ruồi đậu mâm xôi đậu. - Bác bác trứng, tôi tôi vôi.